6.12 Performatywne oprowadzanie po archiwach cyfrowych

Archiwa nie są neutralne. Zarówno ich zawartość jak i sposób organizacji to narzędzia kształtowania rzeczywistości. Działanie polega na tym, aby to dostrzec i uwidocznić. W pierwszej kolejności należy krytycznie przyjrzeć się wybranych archiwom dostępnym w internecie, a następnie – efekty tych obserwacji wykorzystać do stworzenia wykładu/prezentacji o charakterze performatywnym.

Osoby biorące udział w działaniu powinny mieć dostęp do przenośnych komputerów i internetu. Do prezentacji potrzebna będzie duża biała ściana i dwa rzutniki pozwalające na równoczesne rzucanie obrazu z dwóch komputerów.

Poproś uczestniczki i uczestników o podzielenie się na trzy zespoły. Każdy z nich będzie zajmował się innym archiwum. Wybierz po jednym z tych trzech grup i przydziel zespołom.
1) archiwa uniwersalne, np. Szukajwarchiwach.gov.pl, Polona, Europeana, Library of Congress
2) archiwa tematyczne, np. Wirtualne Muzeum Fotografii, Forgotten Heritage, Archiwum Filmowe PWSFTviT w Łodzi;
3) archiwa artystyczne/autorskie, np. archiwum Zofii Rydet, Fortepan, Arab Image Foundation.

Etap I: Indywidualne rozpoznanie

Zespoły badają wybrane archiwa – przeczesują, klikają, czytają, oglądają zawartość, strukturę itp. Poproś o odpowiedzi na następujące pytania:

• po co to archiwum powstało?
• dla kogo?
• kto je założył?
• jakie narzędzia udostępnia archiwum (sposób porządkowania, wyszukiwania, przeglądania)? czy te narzędzia pomagają w realizacji celów archiwum?
  jakie są ograniczenia tych narzędzi? czy narzędzia porządkowania archiwum pozwalają na nieoczekiwane odkrycia? czy to jest istotne? dlaczego?
• jak rozwiązano kwestie prawne związane z materiałem zawartym w archiwum? jaki poziom dostępu do tych materiałów oferuje? czy poziom dostępu jest wystarczający/adekwatny do stawianych sobie celów?

Przeglądając archiwa, warto zwrócić uwagę na miejsca, w których dane archiwum stawia opór / budzi pytania / wzmaga podejrzliwość (np. przez brak haseł przedmiotowych, brak wyników wyszukiwania itp.). Poproś, by uczestniczki i uczestnicy obserwowali same/samych siebie w trakcie tej eksploracji i zapamiętali, co ich zainteresowało, co odkryli, ale też, o co się potykali, gdzie natrafiali na bariery. By zastanowili się, co dane archiwum pozwala zobaczyć, a co zakrywa, co udostępnia, a co wyklucza, i zwrócili uwagę na wizualny charakter samych zbiorów, ale również na sposób ich organizacji za pomocą cyfrowych narzędzi.

Etap II: Praca nad wykładem performatywnym

Każdy zespół przygotowuje scenariusz wykładu na wspólnie wybrany temat (np. narodowość, polityczność, materialność, płeć, dziedzictwo). Archiwum ma być narzędziem / punktem wyjścia do tego, aby przyjrzeć się wybranemu zagadnieniu. Wykład nie polega na pokazaniu sposobu działania archiwum, a odwrotnie – sposób działania danego archiwum ma pomóc w krytycznym zaprezentowaniu tematu. Podczas pracy nad wykładem warto zaplanować, jak wykorzystać rzutniki (np. zderzać/ zestawiać wyniki wyszukiwania), pomocne mogą być także:

• pokazanie określonych wyników wyszukiwania;
• pokazanie sekwencji wyszukanych w archiwum obrazów;
• włączenie do prezentacji materiałów wizualnych z innych archiwów (w tym z archiwum przeglądarek internetowych);
• pokazanie alternatywnych sposobów organizowania zawartości archiwum oraz wszelkie inne działania, które zostaną wymyślone w zespołach, a których forma będzie służyła przekazaniu treści.